Máy đo huyết áp hoặc huyết áp kế là một thiết bị được sử dụng để đo áp lực máu (huyết áp), máy đo huyết áp bao gồm một vòng bít bơm hơi hạn chế lưu lượng máu và một thủy ngân kế hoặc áp kế cơ thủy ngân để đo lường áp lực máu. Máy đo huyết áp thủ công được sử dụng kết hợp với một ống nghe.

Huyết áp là áp lực máu cần thiết tác động lên thành động mạch nhằm đưa máu đến nuôi dưỡng các mô trong cơ thể. Vậy, huyết áp là thứ phải tồn tại đương nhiên trong cơ thể con người giống như áp lực nước trong lòng mương, ống nước…. Huyết áp được quyết định bởi lượng máu mà tim bơm đi và sức cản dòng chảy của máu trong động mạch. Tim bơm máu càng nhiều và động mạch càng hẹp thì huyết áp sẽ càng cao, gây ra các triệu chứng và biến chứng của bệnh cao huyết áp (tăng huyết áp).

Người ta thường dùng khái niệm huyết áp tâm thu (hoặc huyết áp tối đa) cho trị số huyết áp trên và huyết áp tâm trương (hoặc tối thiểu) cho trị số huyết áp dưới. Ví dụ khi bác sĩ của bạn ghi huyết áp của bạn : 180/95mmHg tức là huyết áp tâm thu (hoặc tối đa của bạn là 180mmHg và huyết áp tâm trương (hoặc tối thiểu) là 95mmHg. Khi trị số huyết áp tâm thu >140mmHg và huyết áp tâm trương >90mmHg được xem là cao huyết áp. Đối với người già, dạng cao huyết áp phổ biến là cao huyết áp tâm thu đơn thuần tức là chỉ số huyết áp tâm thu >160mmHg nhưng huyết áp tâm trương không cao (<90mmHg).

Chỉ số huyết áp thay đổi rất nhiều khi có yếu tố tác động như tâm lý (lo âu, sợ hãi, mừng vui...), vận động (đi lại, chạy nhảy) hoặc môi trường (nóng lạnh), chất kích thích (thuốc lá, càphê, rượu bia) và bệnh lý (nóng sốt, đau đớn). Ở trẻ em trị số huyết áp có thấp hơn quy ước của người lớn.

Cao huyết áp còn gọi là tăng huyết áp và khái niệm thường dùng trong dân chúng là bệnh tăng xông (tension). Đây là bệnh lý thuờng gặp trong cộng đồng và gia tăng theo tuổi, chiếm 8-12% dân số. Một số yếu tố nguy cơ làm gia tăng nguy cơ cao huyết áp như tiểu đường, thuốc lá, tăng lipid máu, di truyền. Cao huyết áp là bệnh lý gây tử vong và di chứng thần kinh nặng nề như liệt nửa người, hôn mê với đời sống thực vật, đồng thời có thể thúc đẩy suy tim, thiếu máu cơ tim làm ảnh hưởng nhiều đến chất lượng sống (không cảm thấy khoẻ khoắn, mất khả năng lao động) và gia tăng khả năng tử vong. Do đó điều trị huyết áp cao là vấn đề cần lưu ý trong cộng đồng vì những hậu quả to lớn của nó.

Các bác sĩ cho biết, bệnh tăng huyết áp thường không rõ nguyên nhân, chủ yếu phát sinh trong một thời kỳ lâu dài và do nhiều nguyên nhân phức tạp tạo nên như: Tuổi tác, giới tính, căng thẳng thần kinh, ít vận động, hoàn cảnh xã hội, chế độ ăn uống rượu, bia, thuốc lá và yếu tố di truyền. Có tới 90% đến 95% các trường hợp tăng huyết áp là nguyên phát và không biết rõ nguyên nhân.

Những triệu chứng ban đầu có thể là: nhức đầu vùng ót hay vùng trán, chóng mặt, hay mệt, yếu liệt tay chân vài giây đến vài phút, chảy máu cam … Nhưng tốt nhất, để biết chắc chắn mình có bị CHA hay không, ta phải đo huyết áp. Đo huyết áp thường xuyên là phương pháp theo dõi sức khỏe tốt nhất. Ngày nay với sự tiến bộ về kỹ thuật chẩn đoán (máy đo huyết áp phổ biến rộng rãi) và càng có nhiều loại thuốc điều trị ít tác hại, việc điều trị đã mang đến cho bệnh nhân sự cải thiện chất lượng cuộc sống, giảm đáng kể tử vong và các di chứng (liệt nữa người, suy tim) do cao huyết áp gây nên.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc đo huyết áp tại nhà với máy đo huyết áp cá nhân có thể rất có ích cùng với việc thường xuyên kiểm tra tại phòng khám của bác sĩ. Cuộc nghiên cứu chỉ ra rằng mặc dù những người tự đo huyết áp tại nhà có thể ngừng việc uống thuốc điều trị nhưng việc tự đo đó không cải thiện được việc chế ngự huyết áp. Cuộc nghiên cứu đã kết luận rằng việc tự đo và đo ở phòng khám bệnh bình thường có thể bổ sung cho nhau trong việc giúp hạn chế huyết áp.

Giá trị chính của cuộc nghiên cứu này là nhận ra những bệnh nhân mắc phải triệu chứng “tăng huyết áp áo choàng trắng” – một căn bệnh xuất hiện làm cho huyết áp của bạn tăng lên do bạn lo lắng vì đang ở phòng khám của bác sĩ. Điều này đôi khi dẫn tới những lời chuẩn đoán thái quá hay chuẩn đoán sai về bệnh huyết áp cao. Theo cuộc nghiên cứu, khoảng 30% bệnh nhân bị huyết áp cao khi đến phòng khám của bác sĩ thực sự có chỉ số đo thấp hơn khi họ tự đo ở nhà.

Việc tự đo ở nhà để xác định lại các chỉ số trên máy đo huyết áp tại phòng khám của bác sĩ chính xác là tốt. Tuy nhiên, việc này không nên nhằm để thay thế việc thường xuyên đi gặp bác sĩ của bạn. Nếu bạn đang uống thuốc để làm giảm huyết áp thì đừng có ngừng uống nếu chưa hỏi ý kiến bác sĩ, ngay cả khi các chỉ số huyết áp bạn đo ở nhà đã giảm.

Để có chỉ số huyết áp đúng, việc đo huyết áp là bước chẩn đoán quan trọng nhất vì tránh được việc điều trị quá mức hoặc không đầy đủ. Cần đo nhiều lần và nhiều vị trí khác nhau (2 tay, 2 chân) để so sánh đôi khi phát hiện bệnh lý mạch máu ví dụ như trong teo hẹp eo động mạch chủ huyết áp chi trên cao hơn chi dưới. Khi sử dụng máy đo huyết áp cần thực hiện trong phòng yên tỉnh, trạng thái tinh thần thoải mái. Tư thế đo huyết áp thông thường là tư thế nằm và ngồi để làm sao băng quấn cánh tay ngang mức với tim. Băng quấn cánh tay (cuff) phải phù hợp kích thước cánh tay. Trẻ em cần có băng quấn cánh tay kích thước nhỏ hơn.

Máy đo huyết áp thủy ngân được xem là tiêu chuẩn. Ngày nay người ta giảm dần việc sử dụng máy đo huyết áp thủy ngân vì độc tính với môi trường. Các loại máy dạng đồng hồ thường phổ biến sử dụng trong giới thầy thuốc, trong khi đó các máy đo huyết áp điện tử thường sử dụng rộng rãi trong dân chúng vì dễ đo. Khi chọn máy đo huyết áp các bạn nên chọn các loại máy đo huyết áp đã được các tổ chức uy tín kiểm định chất lượng. Hiện nay 2 tổ chức có uy tín trong kiểm tra chất lượng máy đo huyết áp là Hiệp hội cao huyết áp Anh Quốc (British Hypertension Society) và Hiệp hội phát triển dụng cụ y tế Hoa kỳ (Association for Advancement of Medical Instrumentation).

Tuổi dưới 50 ưa chuộng máy huyết áp điện tử đo cổ tay vì thích sự tiện lợi, tuy nhiên cần tuân thủ các qui định khi đo vì phần lớn công nghệ dò tìm huyết áp điện tử đều là dao động kế. Sẽ khó có kết quả chính xác nếu như bạn cử động nhẹ, hồi hộp khi đo, ngồi ở môi trường gây mất tập trung và sử dụng chất kích thích. Tuổi trên 50 nên sử dụng máy huyết áp điện tử đo ở bắp tay vì mạch của người có tuổi sẽ yếu tín hiệu và sự dò tìm ở những mạch máu bắp tay sẽ đảm bảo độ chính xác.

Hiện nay trên thị trường có rất nhiều dòng sản phẩm máy đo huyết áp, xuất xứ từ các quốc gia khác nhau như: Đức, Ý, Mỹ, Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật.. với giá từ 300 ngàn đến 1 triệu cho Huyết áp cổ tay, từ 400 ngàn đến trên 2 triệu cho huyết áp bắp tay. Bạn sẽ chọn mua máy đo huyết áp loại nào? Có thể bạn sẽ bị siêu lòng theo người bán hàng, vì họ sẽ giới thiệu máy đem lại lợi nhuận cao nhất nhưng chưa chắc là chất lượng tốt nhất.

Đừng đem so sánh kết quả của máy huyết áp điện tử với 1 máy huyết áp điện tử: không có một chuẩn mực cho một huyết áp điện tử để đánh giá cho một máy khác, cho dù đó được mệnh danh là số 1 thế giới chỉ có thể so sánh với huyết áp thủy ngân hoặc huyết áp cơ đã được hiệu chỉnh độ chính xác. Đừng thấy máy đo huyết áp càng nhiều chức năng càng tiện lợi: nghe quảng cáo về nhiều chức năng như bộ nhớ nhiều, báo kết quả bằng giọng nói nhưng lưu ý rằng đây là thiết bị điện tử theo dõi sức khỏe, điều quan trọng là kết quả chính xác.

Trong khi hầu như tất cả y sĩ đoàn trên thế giới lên tục báo động về mối nguy khó lường của bệnh huyết áp cao thì việc theo dõi huyết áp, ngay cả ở các nước đã có mạng lưới y tế với cấu trúc đã ổn định, vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Đó chính là một trong các lý do khiến nhiều người phải sống kiếp phế nhân oan uổng vì tai biến mạch máu não!

Muốn theo dõi huyết áp lại quá đơn giản vì chỉ cần đo huyết áp, nhất là khi huyết áp kế hiện nay chính xác và quá tiện dụng nếu so với trước đây. Ấy thế mà khi thăm dò một nhóm 50 đối tượng đã bị cao huyết áp, đã có máy đo huyết áp, về thao tác đo huyết áp thì kết quả lại không có gì đáng phấn khởi vì:

24 trong số đó sử dụng máy đo huyết áp không đúng cách. 28 trong số đó chưa hiểu huyết áp là gì.

Muốn sử dụng máy đo huyết áp cần lưu ý 5 điểm quan trọng như sau:

1. Tư thế đo:

Bệnh nhân phải chọn tư thế ngồi thoải mái. Trước đó nên thư giãn 5 phút. Đo huyết áp nếu muốn thực sự chính xác không thể mất dưới 10 phút. Không đo huyết áp ngay sau khi chạy nhanh, leo cầu thang (trừ khi thầy thuốc cần đo lúc gắng sức), vừa mới ăn no, quá đói, quá mệt…, vì huyết áp khi đó cao hay thấp hơn con số trung thực.

2. Vị trí đo:

Với máy đo điện tử có thể đo huyết áp ở bắp tay hay cổ tay miễn là điểm cảm ứng trong băng quấn tay (sensor) phải nằm ngang mực tim. Nếu đo ở bắp tay có thể đặt cánh tay nằm ngữa trên mặt bàn với điểm cảm ứng nằm trên nếp khuỷu tay khoảng 2cm. Nếu đo ở cổ tay thường phải gập cánh tay một góc khoảng 45 độ để cổ tay ngang với trái tim. Do đó, đo huyết áp ở cổ tay dễ sai lệch hơn đo ở bắp tay vì người đo khó giữ cánh tay cho yên.

3. Phương tiện đo:

Máy đo huyết áp: Nói chung máy đo huyết áp hiện nay hầu như đều có độ chính xác cao. Muốn chắc chắn nên so sánh kết quả của máy tự động với máy đo huyết áp kinh điển đo bằng thính lực. Nếu dùng máy điện tử tự động nên chọn máy:

• Vận hành đơn giản chỉ với một nút (one touch) để người đo đỡ phân tâm.
• Bơm nhanh và không gây tiếng động lớn khi bơm hơi để người đo bớt lo lắng trong khi chờ đợi.
• Có tính cảm ứng cao thể hiện qua dấu hiệu máy ngưng vận hành ngay khi cánh tay cử động thay vì tiếp tục bơm rồi cuối cùng báo lỗi.

Bao quấn tay: phải dài tối thiểu 33cm nếu đo ở bắp tay và 19,5cm nếu đo ở cổ tay. Nếu bao quá dài hay quá ngắn do người quá ốm hay quá mập phải thay bao khác với chiều dài thích hợp. Bao khi quấn phải chặt nhưng không gây cảm giác khó chịu cho người đo.

4. Thao tác đo:

• Không ăn, không uống, không nói trong lúc đo huyết áp vì sai lệch kết quả.
• Khi đo lần đầu cần đo cả hai tay để sau đó chọn cánh tay với huyết áp có khuynh hướng cao hơn.
• Nên đo huyết áp ngày hai lần, buổi sáng trước khi uống thuốc và buổi chiều sau bữa ăn khoảng 1 giờ.
• Hãy ghi tất cả kết quả với ngày và giờ đo vào sổ để thầy thuốc tiện việc đánh giá trong lần tái khám.

5. Kết quả đo:

• Phải ghi cả hai trị số thu tâm (số lớn) và trương tâm (số nhỏ) vì thầy thuốc chỉ có thể định bệnh cũng như đánh giá diễn tiến khi có đủ hai trị số.
• Trị số huyết áp không cố định, thay đổi theo nhịp sinh học, trọng lượng, nếp sinh hoạt…, thường có khuynh hướng cao hơn vào buổi sáng sớm, đúng ngọ và buổi tối. Do đó, không nên mất bình tĩnh nếu thấy huyết áp trong ngày dao động ít nhiều.
• Huyết áp được định nghĩa là cao nếu huyết áp thu tâm >140 và huyết áp trương tâm >90. Tuy vậy, không nên coi thường huyết áp với trị số 135/85 nếu kéo dài nhiều ngày. Mặt khác, trị số huyết áp đơn phương không phản ánh mức độ nghiêm trọng mà là khoảng sai biệt giữa hai trị số. Khoảng này càng hẹp càng nguy hiểm. Thí dụ: huyết áp 150/90 (sai biệt là 60) tuy thuộc về huyết áp cao nhưng ít nguy hiểm bằng huyết áp 140/100 (sai biệt là 40).
• Nếu ghi nhận huyết áp cao nên nằm nghỉ 15-30 phút rồi đo lại. Nếu huyết áp vẫn cao nên tham vấn ý kiến thầy thuốc cho sớm thay vì tự điều trị hay chần chờ.
• Ðừng quên là kết quả rất dễ sai lệch nếu máy đo huyết áp sắp hết pin. Nếu cẩn thận nên thay pin mới và đo lại huyết áp.

Đo huyết áp là tối cần thiết. Nhưng nếu đo không đúng cách rồi dựa vào kết quả sai lệch để quyết định uống thuốc hay không uống thuốc thì nhiều khi tai hại không kém việc quên đo huyết áp. Rất thường khi giải pháp của một vấn đề phức tạp lại tương đối đơn giản. Muốn tránh hậu quả của bệnh cao huyết áp phải biết huyết áp có cao hay không?

Theo bác sĩ Lương Lễ Hoàng.